تثلیث

در این سری مقالات بر آن شده ایم تا  بر مدعای های معترضین، مبنی بر تاثیرگرفتن آموزه ی تثلیث از دگر مکاتب و ادیان، ردیه ای مستدل بنگاریم. این ردیه ، در سه بخش "عدم تاثیر نئوافلاطونیسم بر تثلیث" ؛"عدم تاثیر هندوییسم بر تثلیث" و "عدم تاثیر ادیان مصری بر تثلیث"   فراهم خواهد شد. در حاضر، هر سه بخش آماده میباشند.
- - - - - - - - - - -

«آیا "تثلیث" حاصل نفوذ هندوییسم بر مسیحیت است؟»

پرسش:

آیا آموزه ی تثلیث ، برگرفته ایست از تفکر تریمورتی (Trimurti) آیین هندوییسم؟

پاسخ:

خیر. تعلیم تریمورتی، از تعالیم متاخر هندوییسم بوده که به قرن پنجم-هفتم پس از میلاد و حدود سیصد سال پس از تبیین سیستماتیک و فلسفی تثلیث، بر میگردد.  در این دوران غرب نه تنها تاثیر، بلکه اندک رابطه ای  با سرزمین هند و بالطبع ، ادیان هندی نداشته است. قابل ذکر نیز هست که این آموزه تاثیر و نفوذ بسزایی ، در خود آیین هندوییسم  نداشته و مشخصا ارتباط و شباهات نئولوژیک با تثلیث راستین ندارد.

« تفاوت های تئولوژیک دو آموزه»

دانشنامه ی New World Encyclopedia  ذیل مدخل Trimurti می نویسد:

تریمورتی، چنین تبیین میگردد که برهمان (Brahman) حقیقت متعال و بینهایت آیین هندوییسم، در سه فورم آفریننده ، نگاه دارنده و نابود کننده متجلی شده است. البته از آنجایی که هندوییسم یک آیین  پنتئیست (Pantheist) میباشد، برهمان، به جز سه فرم نام برده، اساس ماده، زمان، مکان و هرآنچه در این جهان و فراجهان است، نیز میباشد. به همین خاطر است که  در ماهاواکیاس (Mahavakyas) هندو میخوانیم:

چنین تعالیمی نه تثلیث (Trinity = وحدت سه)، یا در زبان دانشنامه ی New World "سه در یک"،  بلکه وحدت بینهایت (بینهایت در یک) است که در صوفيگری اسلامی، با عنوان "وحدت وجود" شناخته میشود. در این وحدت وجود، گاهی تاکیدی بر سه فورم، آفرینش، نگاهداری، و نابودی میشده که حتی به نقل Malthe Conrad  جاودانی نیز نیستند. ^[6]

در طول تاریخ متاخر هندویسسم، این سه فورم برهمان، با میت (Myth) هندی ادغام گشته و به خدایان متعدد چون شیوا (Shiva)، براهما (Brahma) و ویشنو (Vishnu) نسبت داده شده، که هر کدام اصل،  بنمایه و پیروان مختص به خود، و جدا از دیگری داشته اند. البته این سه نیز، نه یک خدا، بلکه سه خدای بزرگ (chief gods) در میان خدایان بیشمار هندو میباشند؛ چنانچه مونیر ویلیامز (Monier-Williams)، شرق شناس نامی و استاد زبان سانسکریت در دانشگاه آکسفورد، در کتاب Hinduism بیان میدارد که که شیوا، براهما و ویشنو ، سه خدای بزرگ اند؛ به همراه دگر نیمه خدایان(semi gods) و ارواح شریر و نیکو ، اله ها و ... . ^[5]

^{در دانشنامه ی Encyclopedia of World Environmental History نیز، ذیل Trimurti میخوانیم:}

در کوتاه سخن، تریمورتی در تئوری، صرفا بیانگر تاکید بر سه تجلی از هزاران و چه بسا بینهایت تجلی برهمان است که انسان ها ، اله ها و سنگ و کلوخ از جمله ی این تجلیات اند. در عمل نیز، هندوگرایان، هیچگاه شیوا، براهما و ویشنو را به عنوان یک خدا عبادت ننموده، بلکه سه خدای بزرگ و مجزا در میان دگر خدایان که مسلما بر این اساس، تریمورتی هیچگونه دخل و پیوندی با تثلیث  و تئولوژی مسیحی ندارد.

چنانچه پیشتر نیز ذکر شد؛ تریمورتی از جمله داکترین های ضعیف شرقی بوده که در زادگاه خویش، هندوییسم نیز چندان نفوذ و تاثیری نداشته است.

Diana L. Eck پروفسور دینشناسی تطبیقی و شرق شناس معتبر دانشگاه هاروارد، در کتاب Encountering God مینویسد:

تریمورتی، حتی در نزد هندوگرایان  نفوذی نداشته. تریمورتی براهما، ویشنو و شیوا توسط هیچکس عبادت نمی شده. ^[7]

 Dale Hoiberg ، شرق شناس نامی و سرویرایشگر دانشنامه ی Britannica ، در دانشنامه ی  Students' Britannica India، بیان میدارد:

Cornelis Tiele تئولوژیست و محقق آلمانی در کتاب Outlines of the History of Religion مینویسد:

حال سوالی که مطرح میشود، این است که چگونه چنین آموزه ی سستی که هیچگونه تاثیر در سرزمین و آیین خود نداشته، مذهبی دیگر در دورترین منطقه ی جغرافیایی ممکن را تحت تاثیر قرار داده است؟!

به هر حال؛ هنگامی که به  زمان ایجاد این آموزه مینگریم؛ دیگر شک و شبه ای باقی نمی ماند که به تحقیق، تثلیث اقدس، بدور از گزند چنین تعالیم و مکاتبی بوده.

هر دو دانشنامه ی The National Standard Encyclopedia و The Encyclopedia Americana آموزه ی تریمورتی را از آموزه های "متاخر" هندوییسم دانسته اند. ^{[10] [11]}

دانشنامه ی Britannica، در باب Trimurti می نویسد:

دانشنامه ی Britannica Encyclopedia of World Religions ذیل Brahma مینویسد:

دانشنامه ی New World اولین اشاره ی صریح به تریمورتی را مربوط به متاخرترین آثار دینی-تارخی هندو، پوراناها (Purana)، می داند (منبع) . این داکترین در متون مذهبی هندو، برای نخستین بار، در پادما پورما (Padma-Purana) شرح داده شده که اثریست مربوط به قرون هشتم-دهم پس از میلاد ^[15].

از جناحی دیگر، پیکرانگاری شرقی گواه تاخیر این تعلیم در نزد هندوگرایان است. نخستین مجسمه های شیوا  به همراه سه سر (نشان تریمورتی) به اواخر هزاره ی اول میلادی می رسند ^[16]. مشهورترین آنان، مجسمه ی غول پیکر غارهای اِلِفِنتا (Elephanta Caves) میباشد که بر اساس گزارش یونسکو (UNESCO) به قرون 6-8 (منبع) و بر اساس دانشنامه ی بریتانیکا به قرون 8-9 متعلق است ^[17].    

بدین ترتیب، تعلیم تریمورتی، آنچنان ضعیف و متاخر می نماید که تاثیر آن بر کتاب مقدس و فلاسفه ی مسیحی ، نشان چیزی جز دروغ یا نافرهیختگی معترض را نخواهد داشت.

بنمایه ها:

[1]
Aitareya Upanishad 3.3

[2]
Brihadaranyaka Upanishad 1.4.10

[3]
Chhāndogya Upanishad 6.8.7 .

[4]
Chhāndogya Upanishad 3.14.1

[5]
Monier-Williams, Monier. Hinduism. VII Page 87. Society for Promoting Christ, 1925.

[6]
Conrad, Malthe. Universal geography, or A description of all the parts of the world. Vol. L. V
Page 288. Adamant Media Corporation, 2004.

[7]
Eck, Diana L. Encountering God a spiritual journey from Bozeman to Banaras. Vol. 3 Page 70. Boston: Beacon P, 2003.

[8]
Hoiberg, Dale, and Indu Ramchandani Ramchandani. Students' Britannica India. Vol. Page 78. New Delhi: Encyclopaedia Britannica (India), 2000

[9]
Tiele, Cornelis Petrus. Outlines of the History of Religion: To the Spread of the Universal Religions. Vol. Page 152. BiblioBazaar, 2009

[10]"Trimurti." The Encyclopedia Americana. 1920. Page 66.

[11]
"Trimurti." The National Standard Encyclopedia. 1888. Page 661.

[12]"Kālidāsa." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 13 Apr. 2009 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/310169/Kalidasa>.

[13]
"trimurti." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 13 Apr. 2009 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/605418/trimurti>.

[14]
Doniger, Wendy. Britannica encyclopedia of world religions. Brahma Page 140. Chicago, IL: Encyclopaedia Britannica, Inc., 2006

[15]
"Purana." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 13 Apr. 2009 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/483763/Purana>.

[16]
"Trimurti." New World Encyclopedia. 14 Apr 2008, 20:36 UTC. 14 Apr 2009, 00:16 <http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Trimurti?oldid=692198>. 

[17]
"Elephanta Island." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 13 Apr. 2009 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/184431/Elephanta-Island>